Klorheksidin(CHX) gram +, gram – bakterilere ve mantarlara karşı aktif olan, geniş spektrumlu antiseptik etkiye sahip kimyasal olarak sentezlenmiş bir dezenfektandır.

Altın standart antiseptik olarak kabul edilir.

Bakteriostatik: Yüksek konsantrasyonda kullanımında direkt olarak bakterilerin ölmesine neden olur.

Bakterisid: Bakteriyel hücre zarı geçirgenliğini büyük ölçüde artıran ve protein özelliklerini değiştiren bakterisidal bir etkiye sahiptir; bu, makromoleküllerin sitoplazmaya çökelmesine ve ardından bakteri hücresinin veya mantarın parçalanmasıyla hücre ölümüne neden olur.

25°C’nin üzerinde ve ışıklı ortamda CHX inaktive olur.

CHX Amerika FDA’ın gebelikte kullanımında B kategorisinde olduğunu belirtmektedir.

Klorheksidinin genel dişhekimliğinde kullanım alanları

  • Gargara şeklinde kullanılan klorheksidin, ağızdaki bakteri florasını azaltmak için sıklıkla dişhekimi ziyaretleri sırasında uygulanır.
  • Klorheksidin ile yapılan ağız hijyeni ürünleri bakteriostatik etkiye sahiptir ve plak oluşumunu azaltmada etkilidir, böylelikle gingivitis veya periodontitis gibi plak ilişkili dişeti hastalıklarınının önlenmesinde ve tedavisinde kullanılabilir.
  • Klorheksidin cerrahi işlemler sonrasında dezenfeksiyon amacıyla da kullanılır.
  • Kök kanal dezenfeksiyonunda da irrigasyon solüsyonu olarak %2’lik klorheksidin çözeltisi kullanımı oldukça etkili ve yaygındır. NaOCl’in kanal içerisindeki organik partikülleri çözücü etki varken, CHX böyle bir etkiye sahip değildir. CHX final irrigasyon için tercih edilir.
  • Hareketli protezlere bağlı kontakt stomatitini önlemek amacıyla da gargara formu kullanılır. Hareketli protezin dezenfeksiyonu için de birkaç dakika CHX içerisinde bekletmek tavsiye edilir.
  • Cilt dezenfektanı olarak uzun süredir kabul edilen bileşim; % 2 klorheksidin,% 70 alkol ve % 10 iyodopovidondur.
  • Diş çürüklerinin önlenmesinde klorheksidinin rolü tartışmalıdır! Klorheksidinin gargara, jel ve antiseptik solusyon şeklindeki formlarının kullanımıyla çürükler üzerindeki etkisi hala uyuşmamaktadır. Diş çürükleri çok faktörlü etyolojiye sahip olduğu için; doğru diyet, florür uygulaması ve yeterli iyi bir ağız hijyeni diş çürüklerinin önlenmesinde en uygun protokoldür. Klorheksidinin çürüğe neden olan s.mutans’ı azaltmada etkili olduğu, ancak ağıziçindeki tüm bakteri yükünün azalmasının çürüğün tamamen azalmasıyla ilişkisinin yeterli olmadığı gösterilmiştir. Ayrıca klorheksidinin uzun süre kullanımının dişler ve özellikle kompozit restorasyonlarda renklenmeye neden olduğu bilinir.
  • Bakıma ihtiyaç duyan, ağız hijyeni yetersiz, kök yüzeyi açığa çıkmış hastalarda CHX içeren vernik kullanımı plaktaki bateri yükünü azaltarak çürük oluşma sürecini yavaşlatabilir.

Klorheksidinin kavite dezenfektanı olarak kullanımı

Çürük dokunun uzaklaştırılması aşamasında çürük boyalarından faydalansak da bakterilerin tamamen elimine edilmesinde başarılı olamayabiliriz. Ve kavitede kalan bakterilerin bir süre için (1yıl) aktivitelerini korudukları bilinmektedir.

Günümüzde kavite dezenfektan ajanlarının kullanımı kaviteyi hazırladıktan sonra ve restoratif materyali yerleştirmeden önce kalan bakterilerin yok edilmesi ve ikincil çürük oluşumunun engellemesi amacıyla popüler hale gelmiştir.

Self etch adeziv sistemlerde smear tabakasının uzaklaştırılması ve kavitenin yıkanması aşamaları olmadığından kavite dezenfeksiyonuna daha fazla ihtiyaç duyulabilir.

Klorheksidin, sodyum hipoklorit, florür bazlı solüsyonlar ve benzalkonyum klorür gibi çeşitli antibakteriyel ajanlar kavite dezenfekte edici ajanı olarak kullanılabilir.

CHX, kavitenin dezenfeksiyonunda etkili bir ajan olarak önerilmiştir. CHX suda çözünür bir materyaldir ve fizyolojik pH seviyelerinde Ca2 içeren dokuya bağlanarak bakterileri inhibe edebilir ve bakteri toksinlerini ortadan kaldırarak pulpa için koruyucu bir etki sağlar. CHX dentindeki amino asitlere bağlanır ve bakterisidal etkisi birkaç saat sürer.

Çok sayıda çalışma, CHX’in S. mutans sayısını önemli ölçüde azalttığını bildirmiştir.

% 2’lik bir CHX çözeltisi, sitoplazmik içerikleri çökelterek ve hücre ölümüne yol açarak bakterisidaldir.

%2’lik CHX çözeltisi ile 60 sn süre ile kavite dezenfeksiyonu sağlanır.

Klorheksidinin dentin bağlantısı üzerine etkisi

 Etch&Rinse Adeziv Sistemler

 Dentin matriks metaloproteinazları (MMP’ler), dentin matriksinde hapsolmuş, demineralize dentinin organik matriksini hidrolize etme kabiliyetine sahip bir proteolitik enzim ailesidir. İçsel MMP’ler, adeziv sistemlerin asidik özellikleriyle etkinleşebilir.

Etch&rinse ve Self Etch adeziv sistemlerdeki asitin MMP’leri yeniden etkinleştirme yeteneğine sahip olduğu ve bu da bağların kademeli olarak bozulmasına neden olduğu bildirilmiştir.

CHX smear tabakasını uzaklaştırmaz!!!         CHX bir MMP inhibitörüdür!!!

 Klorheksidin (CHX), dentin matrislerinin kollajenolitik / jelatinolitik aktivitesini baskılayabilen spesifik olmayan bir proteaz inhibitörüdür. CHX katyonik özelliklere sahip olduğundan, mineralize dentin içerisindeki hidroksiapatit kristalitlerinde elektrostatik olarak fosfat gruplarının yanı sıra demineralize dentin içerisindeki kollajen ve kollajen olmayan fosfoproteinlerin negatif karboksil gruplarına ve hidroksil gruplarına elektrostatik olarak bağlanabilir.

Yayınlanmış verilere dayanarak, dentin bağlantısını artırmak ve uzun süre kalıcı sağlamak amacıyla klinisyenler arasında bonding prosedürlerinden önce dentin üzerine CHX uygulama yönünde artan bir eğilim olduğu görülmektedir.

Primer ve bonding uygulamasından önce etch-and-rinse adeziv sistemlerde asitle pürüzlendirilmiş dentin üzerine CHX uygulanması tavsiye edilmektedir. CHX’in demineralize dentine bağlanması, mineralize dentinden çok daha yüksektir.

CHX etch&rinse adeziv sistemlerde asitten önce kaviteye uygulanır ve asitle aşındırmadan önce klorheksidin uygulamasının dentin ve mineye kompozit-adeziv bağlantısı üzerinde hiçbir olumsuz etkisinin olmadığı gösterilmiştir.

Etch&rinse adeziv sistemlerde asitten sonra CHX uygulamasının da dentindeki hibrit tabakayı MMP etkisinden koruduğunu ve adeziv bağlantıyı olumlu yine etkilediğini gösterilmiştir.

Self Etch Adeziv Sistemler

MMP inhibitörlerinin self-etch adeziv bağlanma dayanıklılığındaki rolü ile ilgili tutarsızlıklar ve bilgi boşlukları mevcuttur.

MMP inhibitörlerinin, özellikle universal ve self-etch adeziv sistemlerde bağlanma dayanıklılığının arttırılmasındaki rolü hakkında daha fazla araştırma yapılması gerekmektedir.

Etch & rinse adeziv sistemlerdeki asit uygulamasıyla daha çok dentin matriksi açığa çıkma riski self etch adeziv sistemlerde olmadığı için daha rahat hareket edebiliriz.

Ancak buradan self etch adeziv sistemler MMP etkili bozulma olmadığı sonucunu çıkaramayız.

Varsayım1: Universal ve self etch adeziv sistemlerdeki asidik monomer MMP aktivasyonuna neden olacağı için uzun dönem adeziv bağlantıyı olumsuz etkileyebilir. Bu varsayımdan yola çıkarak MMP inhibisyonu için CHX düşünülebilir. Ancak; hidrofobik adeziv sistemlerde su uzaklaşacağından hem kollajen peptit bağlarının hidrolizi hem de suya ihtiyaç duyan MMP inhibisyonu engellenebilir. (Clearfil SE Bond) ( bu bir varsayımdır, ilave çalışmaya ihtiyaç vardır)

Varsayım 2: Self-etch işlemi sırasında dentinden salınan kalsiyum iyonlarına CHX şelasyon yapar (çünkü şelatif bir maddedir) ve CHX’in MMP’ler üzerindeki etkisini inhibe edebilir.

Sonuç

Günümüzde hernekadar kullanım kolaylığı açısından self etch ve universal adeziv kullanımına yönelik bir eğilim olsa da, total etch adeziv sistem kullananların asit uygulama sonrası dentine CHX uygulaması uzun dönem adeziv bağlantıyı ve stabilitesini artırmada fayda sağlar.

Etch&rinse veya Self-etch adeziv sistemlerle tedavi edilen kısmen demineralize dentin içerisindeki kolajenolitik ve jelatinolitik aktivitelerin kanıtı; hibrid tabakalar içinde tam olarak rezinle infiltre olmamış kolajen fibrillerinin bozulmasında bu endoproteazların (MMP) potansiyel rolü ile doğrulanmıştır.

Yani  self etch adeziv sistemlerde MMP etkili bozulma olmadığı sonucunu çıkaramayız.

Bu sistemler ile ilgili kanıtlanmış yeni bir gelişme olursa paylaşmaktan mutluluk duyarım.